Studierapport – Leon Geyskens & Frans Caignie – april 2022
De collectie van Museum Maagdenhuis in Antwerpen bevat een uitzonderlijke collectie van 63 papkommen in majolica. Terecht werd deze collectie in 2011 door de Vlaamse Gemeenschap opgenomen in de “Topstukkenlijst van waardevol erfgoed van eigen bodem” waardoor ze een bijzonder beschermingsstatuut geniet.*
Tot op heden werd geen doorgedreven wetenschappelijk onderzoek op deze verzameling papkommen uitgevoerd, een lacune waarmee deze studie komaf wil maken.
Dit rapport focust op de typologische en iconografische studie van deze 63 papkommen. Hierdoor konden standaardkenmerken worden vastgelegd van de ‘Antwerpse majolicapapkom’ die bijzonder bruikbaar zullen zijn voor toekomstige vorsers. Het rapport biedt een synthese van onze huidige kennis over de Antwerpse majolicapapkom. Het geeft de papkommen een eigen plaats binnen het ruime productengamma van de Antwerpse majolica en toont tegelijk aan dat ze een ruimere spreiding kenden dan de geïsoleerde collectie van het Maagdenhuis tot nu toe liet vermoeden. Dit laatste resulteerde uit een vergelijkend onderzoek toegepast op gekende archeologische vondsten van majolicapapkommen uit de Antwerpse regio, uit enkele andere Belgische steden en gemeenten en uit de ons omringende landen. In de studie is voor het eerst een volledige catalogus in kleur opgenomen met een gedetailleerde beschrijving van de 63 papkommen uit het Maagdenhuis.
Al deze kommen werden volgens eenzelfde patroon ontworpen: ze hebben de vorm van een halve bol die op een lage standring rust en zijn voorzien van twee doorboorde drielobbige handvatten. Op de bovenzijde van deze polychrome kommen is tinglazuur aangebracht, de onderzijde is bedekt met loodglazuur. De versiering van de spiegel is steeds een medaillon met de voorstelling van een vrouwen- of mannenbuste of met de afbeelding van de Madonna met Jezuskind. Elk medaillon is omringd door een geschilderde boord van geometrische motieven of gestileerde bloemen.
De huidige stand van kennis situeert de productie van deze stukken circa 1590-1595 en schrijft het schilderwerk toe aan Michiel Nouts.
* Het Topstukkendecreet van de Vlaamse Gemeenschap gaat over de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven omwille van zijn bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis. Met dat doel werd een lijst opgesteld van zeldzame en onmisbare cultuurgoederen. Voor deze topstukken gelden bijzondere beschermingsmaatregelen inzake fysische ingrepen. De 63 papkommen uit de collectie van het Maagdenhuis in de Lange Gasthuisstraat 33 te Antwerpen zijn de eerste aardewerken stukken die een plek kregen op deze Topstukkenlijst.
Lees meer op:
Belgisch Staatsblad
Museum Maagdenhuis
Curator in the spotlight