De majolicategelvloer in de kapel van kasteel Rameyenhof te Gestel

De kapelvloer is om meer dan een reden als bijzonder te bestempelen, wat bij lezing van de volgende hoofdstukken steeds duidelijker zal worden. Het belang van deze majolicavloer kan bondig worden samengevat in zes punten, waarvan enkele kunnen nagegaan worden op bijgaande afbeelding.

1. Vooreerst het ornamentele aspect. De kapelvloer is de enige van de ons gekende Antwerpse majolicavloeren uit de vroege 16de eeuw waarbij de decoratie is uitgespreid over telkens een hele reeks tegels, in casu zestig tot zeventig stuks per decoratiezone. Er zijn twee composities die driemaal voorkomen en alternerend zijn geplaatst. De tegelvloer uit de abdij van Herkenrode en die uit het landhuis The Vyne zijn samengesteld uit tegels die telkens op zich het volledige decor bevatten en dus min of meer willekeurig kunnen worden uitgelegd.
2. De kapelvloer is nog in situ aanwezig, ongeveer in de schikking als oorspronkelijk geplaatst. Van de twee voormelde majolicavloeren kan de oorspronkelijke opstelling niet meer worden gereconstrueerd. Voor The Vyne staat de oorspronkelijke locatie van de vloer binnen het gebouwencomplex zelfs niet met zekerheid vast.
3. De afmetingen van de tegelzones en enkele specifieke tegelformaten vormen een voldoende bewijs dat de vloer van Rameyenhof speciaal voor de kapelruimte is ontworpen. Niet alleen de vijfkanttegels die in de zes hoeken van de kapel het sluitstuk vormen van de rijen roodbruine randtegels ondersteunen deze bewering. Ook de kwalitatief minder hoogstaande tegelspieën waarmee in een tweede fase de openingen rondom het nieuwe medaillon en de stroken langsheen de noordelijke kapelmuren werden aangevuld, bevestigen deze these.
4. Van de opdracht voor productie van de tegelvloer zijn geen archiefdocumenten gevonden, wat bijvoorbeeld voor de vloer van Herkenrode wel het geval is. De historische datering is hier in de majolica zelf geschilderd, met name in het wapenschild, wat toelaat de vloer te situeren in de bewonersgeschiedenis van het kasteel. In die zin sluit Rameyenhof dichter aan bij de uit Frankrijk en Italië gekende majolicavloeren, waar meerdere voorbeelden voorkomen van vloeren in paleizen, kastelen en kerken waarin wapenschilden, emblemen, deviezen of initialen zijn verwerkt die verwijzen naar hun opdrachtgever.
5. Versieringselementen als vuurkorven, griffoenen, monsterkoppen, spreukcartouches, cherubijnhoofdjes, lauwerkrans en de in de vloer veelvuldig gebruikte hoornen van overvloed zijn geïnspireerd door de renaissance. Ze zijn geschilderd door een bekwaam vakman, mogelijk een Italiaanse majolicaschilder in een Antwerps atelier. We vinden ze op geen enkele andere vroege majolicavloer of tegelpartij in onze contreien, zo volledig en zo goed bewaard terug.
6. Opmerkelijk is de goede staat van bewaring van zowel scherf als glazuur, niettegenstaande de jarenlange verwaarlozing en de vele schermutselingen waaraan het kasteel en zijn inboedel is blootgesteld in de voorbije vijfhonderd jaar. Tegels lagen weliswaar gebroken in hun zanderige bedding, een aantal tegels en enkele fragmenten ontbreken en aan de kapelingang is aanzienlijke loopslijtage. Nochtans werd geen enkele tegel aangetroffen waarvan het decor onleesbaar is, wat niet het geval is voor andere grotere tegelvloeren of tegelreeksen.

Naast deze voor de hand liggende redenen blijkt het bijzondere van deze vloer nog uit een waaier van details die pas aan het licht komen bij een aandachtig onderzoek. Een voor een, dragen ze bij tot het formuleren van een verklaring of een hypothese voor de vele vraagstukken die deze vloer met zich meebrengt. Vermelden we slechts de onregelmatige vormen van de op maat gemaakte tegels, de problematiek van het dubbele tegelmedaillon, de vraagstelling naar de tegels onder het altaar en de legende over de begraafplaats van Nicolaas Rubens.